नमस्कार मित्रांनो न्यूज फीड या मराठी डिजिटल माहिती पोर्टलवर आपले स्वागत आहे. आम्ही आपल्यासाठी रोज नवनवीन माहिती प्रसारित करत असतो. हि माहिती आपल्या पर्यंत पोहोचण्यासाठी आपण आमचे NEWS FEED (न्यूज फीड) हे फेसबुक पेज लाईक करा.
केंद्रीय लोकसेवा आयोगाची परीक्षा (UPSC परीक्षा) ही भारतातील सर्वात कठीण परीक्षा मानली जाते. ही परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतरच उमेदवारांची IAS, IPS, IES किंवा IFS सारखे अधिकारी म्हणून निवड केली जाते. मात्र, या सर्व अधिकाऱ्यांमध्ये सर्वाधिक चर्चा आहे ती आयएएस आणि आयपीएसची. आयएएस आणि आयपीएस एकमेकांना पूरक आहेत आणि दोन्ही पदांची स्वतःची प्रतिष्ठा आहे. त्यापैकी एक साधा वेशातील अधिकारी तर दुसरा पोलिसांच्या गणवेशातील देशाचा सेवक आहे.
कशी होते IAS आणि IPS अधिकार्‍यांची निवड? : आयएएस आणि आयपीएसची निवड यूपीएससी परीक्षेच्या निकालाच्या आधारे केली जाते. IAS, IPS किंवा IFS हे पद त्यांच्या रँकिंगच्या आधारावर दिली जाते. टॉप रँकर्सना आयएएस पोस्ट मिळते, परंतु काहीवेळा टॉप रँकर्स आयपीएस किंवा आयएफएसला प्राधान्य देतात तर खालच्या रँकर्सनाही आयएएस पोस्ट मिळू शकते. यानंतरच्या रँकमध्ये आयपीएस आणि आयएफएस पदे मिळतात.
कशी असते या अधिकार्‍यांची ट्रेनिंग : या परीक्षेत निवडलेल्या उमेदवारांना लाल बहादूर शास्त्री नॅशनल अॅकॅडमी ऑफ अॅडमिनिस्ट्रेशन (LBSNAA), मसूरी येथील फाउंडेशनमध्ये प्रशिक्षण दिले जाते. सर्वांना ३ महिन्यांचे प्रशिक्षण दिले जाते. या कोर्समध्ये मूलभूत प्रशासकीय कौशल्ये शिकवली जातात, जी प्रत्येक नागरी सेवा अधिकाऱ्याला माहित असणे आवश्यक आहे.
याशिवाय सर्व अधिकार्‍यांसाठी भारत दिन आयोजित केला जातो, ज्यामध्ये प्रत्येकाला आपापल्या राज्याची संस्कृती दाखवायची असते. यामध्ये नागरी सेवा अधिकारी वेशभूषा, लोकनृत्य किंवा खाद्यपदार्थातून देशाची विविधतेतील एकता दाखवतात. याशिवाय अधिकाऱ्यांना गावभेटीचे प्रशिक्षणही दिले जाते आणि यादरम्यान अधिकाऱ्यांना देशातील दुर्गम गावात जाऊन ७ दिवस मुक्काम करावा लागतो, ज्यामुळे त्यांना गावातील प्रत्येक पैलू जवळून समजून घेण्याची संधी मिळते. नागरी सेवा अधिकारी गावातील लोकांचे अनुभव आणि समस्या जाणून घेतात.
3 महिन्यांनंतर होते वेग-वेगळी ट्रेनिंग : IAS अधिकारी आणि IPS अधिकारी यांच्या प्रशिक्षणातही मोठा फरक आहे. 3 महिन्यांच्या पायाभूत प्रशिक्षणानंतर, IPS अधिकार्‍यांना हैदराबाद येथील सरदार वल्लभभाई पटेल राष्ट्रीय पोलिस अकादमी (SVPNPA) येथे पाठवले जाते, जेथे त्यांना पोलिस प्रशिक्षण दिले जाते. निवड झाल्यानंतर आयपीएसला अधिक खडतर प्रशिक्षणातून जावे लागते. त्यांच्या प्रशिक्षणात घोडस्वारी, परेड आणि शस्त्रे हाताळणे यांचा समावेश होतो. त्याच वेळी, आयएएस प्रशिक्षणार्थी लाल बहादूर शास्त्री राष्ट्रीय प्रशासन अकादमी (LBSNAA) मध्ये राहतात. यानंतर, आयएएस अधिकाऱ्याचे पुढील प्रशिक्षण सुरू होते आणि यामध्ये प्रशासन आणि प्रशासनाच्या प्रत्येक क्षेत्राची माहिती दिली जाते.
IAS आणि IPS अधिकार्‍यांच्या जबाबदार्‍या : बिझनेस इनसाइडरच्या रिपोर्टनुसार , IAS अधिकाऱ्यांच्या जबाबदाऱ्यांमध्ये क्षेत्र/जिल्हा/विभागाचे प्रशासन समाविष्ट आहे. त्यांना त्यांच्या संबंधित क्षेत्राच्या विकासासाठी प्रस्ताव तयार करणे आवश्यक आहे आणि त्यांना सर्व धोरणे अंमलात आणण्याचे तसेच महत्त्वाचे निर्णय घेण्याचे अधिकार देण्यात आले आहेत.
तर IPS अधिकार्‍यांना गुन्ह्याचा तपास करावा लागतो आणि त्यांची नियुक्ती असलेल्या क्षेत्रात कायदा व सुव्यवस्था राखावी लागते. आयएएस अधिकाऱ्याचा ड्रेस कोड नसतो आणि ते फॉर्मल ड्रेसमध्ये राहतात. त्याचबरोबर आयपीएस अधिकारी ड्युटीवर असताना गणवेश परिधान करतात. आयएएस अधिकाऱ्याला पदानुसार अंगरक्षक मिळतात, तर जिल्ह्यातील पोलीस दलाचा प्रमुख हा IPS अधिकारी असतो.
कोण असतो अधिक पावरफूल? : IAS आणि IPS च्या जबाबदाऱ्या आणि अधिकार पूर्णपणे वेगवेगळे आहेत. दोन्ही सेवांचे जॉब प्रोफाइल खूप शक्तिशाली आहे, परंतु जिल्हा दंडाधिकारी म्हणून एक IAS अधिक शक्तिशाली आहे. तर आयपीएसकडे फक्त त्याच्या विभागाची जबाबदारी असते. जिल्ह्यातील सर्व विभागांची जबाबदारी IAS कडे असते. ते जिल्हा-अधिकारी म्हणून पोलिस विभाग तसेच इतर विभागांचे प्रमुख आहेत. जिल्ह्याची शांतता व सुयवस्था सांभाळण्याची जबाबदारीही जिल्हाधिकाऱ्यांची आहे. शहरात कर्फ्यू, कलम 144 इत्यादी कायदा आणि सुव्यवस्थेशी संबंधित सर्व निर्णय फक्त District Magistrate म्हणजेच जिल्हा दंडाधिकारी म्हणजेच कलेक्टर घेतात. जमावावर कारवाई करणे किंवा गोळीबार करणे असे आदेशही DM देऊ शकतात. तर IPS असे आदेश देऊ शकत नाहीत. एवढेच नाही तर पोलीस अधिकाऱ्याच्या बदलीसाठीही DM ची परवानगी आवश्यक असते. एखाद्या आपत्तीच्या काळात देखील योग्य त्या प्रकारे परिस्थिति हाताळणे, त्यासंबंधीचे निर्णय घेण्याची जबाबदारी ही IAS अधिकार्‍यांची असते.
कोणाला किती असते वेतन ? : आयएएस अधिकाऱ्याला सरकारी विभाग आणि अनेक मंत्रालयांची कामे दिली जाऊ शकतात. त्याच वेळी, आयपीएस अधिकारी पोलिस खात्यात काम करतात. दुसरीकडे, जर आपण पगाराबद्दल बोललो, तर IAS अधिकार्‍याची पगार ही IPS अधिकार्‍यापेक्षा जास्त असते. 7 वा वेतन आयोगा लागू झाल्यानंतर IAS चा पगार दरमहा 56,100 ते 2.5 लाख रुपये आहे. यासोबतच अनेक सुविधाही दिल्या जातात. तर, आयपीएसचा पगार दरमहा 56,100 रुपये ते 2,25,000 रुपये प्रति महिना असू शकतो.
सूचना: वरील माहिती उपलब्ध माहितीचा अभ्यास करून तसेच वेगवेगळ्या इंटरनेट स्रोतांचा अभ्यास करून प्रदर्शित करण्यात आलेली आहे. सदर माहिती हि सामान्य जनतेमध्ये जागरूकता निर्माण करण्यासाठी प्रदर्शित करण्यात आली आहे. या माहितीमध्ये काही त्रुटी आढळ्यास त्यास मानवी चूक मानले जावे. अधिक माहितीसाठी विषयानुरूप त्या क्षेत्रातील जाणकार व्यक्तींचा सल्ला घ्यावा. केवळ या लेखाचा आधार घेऊन केलेल्या कोणत्याही प्रकारच्या कायदेशीर अथवा इतर कार्यवाहीच्या संभाव्य नुकसानीस या लेखाचे लेखक अथवा वेबसाईटशी संबंधित कोणतीही व्यक्ती अथवा कंपनी जबाबदार राहणार नाही याची दखल घ्यावी.
सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण किंवा कुठल्याही सोशल मीडियात कॉपी-पेस्ट करून पुनर्लेखन करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन केल्याचे आढळल्यास कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल. लेख आपल्या मित्र, मैत्रिणींना पाठवण्यासाठी उपलब्ध पर्यायांचा वापर करून जरूर शेअर करा.
