एखाद्या दिवाणी अथवा फौजदारी प्रकरणात ‘कॉल डिटेल्स’चे काय महत्व आहे? आपण असे डिटेल्स मागवू शकतो का?
नमस्कार मित्रांनो न्यूज फीड या मराठी डिजिटल माहिती पोर्टलवर आपले स्वागत आहे. आम्ही आपल्यासाठी रोज नवनवीन माहिती प्रसारित करत असतो. हि माहिती आपल्या पर्यंत पोहोचण्यासाठी आपण आमचे NEWS FEED (न्यूज फीड) हे फेसबुक पेज लाईक करा.
मोबाईल हे केवळ दूरसंचाराचे साधन राहिलेले नाही तर एक प्रकारचे रेकॉर्ड देखील आहे. कोणत्या व्यक्तीशी कोण बोलले, कुठे आणि कोणत्या ठिकाणी बोलले याचा संपूर्ण तपशील टेलिकॉम कंपनीकडे उपलब्ध आहे. कोर्टात या कॉल डिटेलचा पुरावा म्हणून वापर केला जातो. न्यायालयामध्ये कोणतेही तथ्य सिद्ध करण्यासाठी पुरावा म्हणून आपण असे कॉल तपशील देऊ शकतो.
जसे एखादा फौजदारी खटला चालू असेल आणि एखाद्या व्यक्तीवर खुनाचा आरोप असेल, तर पोलिस अधिकारी त्या व्यक्तीवरील आरोप सिद्ध करण्यासाठी कॉल डिटेल्सची मदत देखील घेऊ शकतात आणि त्यांच्या तपासात कॉल डिटेल्स कोर्टात सादर करू शकतात. सरकारी पक्षाद्वारे पुढे असे म्हणणे मांडण्यात येईल की, ज्या व्यक्तीवर आरोप केले जात आहेत त्याचे मृत्यू झालेल्या व्यक्तीशी सतत आणि दीर्घकाळ बोलणे होते. यावरून हे सिद्ध होते की ज्या व्यक्तीवर आरोप लावण्यात आले आहेत त्याचा मृत्यू झालेल्या व्यक्तीशी काहीतरी संबंध आहे.
टेलिकॉम कंपन्यांसाठी कॉल डिटेल्स ठेवण्याची सक्ती : कोणत्याही मोबाईल किंवा लँडलाईन फोनमध्ये चालणारे सिमकार्ड हे टेलिकॉम कंपनीद्वारे दिले जाते. ही टेलिकॉम कंपनी तिच्या प्रत्येक वापरकर्त्याचे सर्व रेकॉर्ड सांभाळते. दूरसंचार विभागाने एका अधिसूचनेत जाहीर केले आहे की सर्व दूरसंचार कंपन्यांना 2 वर्षांसाठी कॉल डिटेल डेटा जपून ठेवावा लागेल. म्हणजे कोणतीही टेलिकॉम कंपनी 2 वर्षांपर्यंत कोणत्याही वापरकर्त्याचा डेटा हटवू शकत नाही, डिलिट करू शकत नाही.
या 2 वर्षांनंतरही जर टेलिकॉम कंपनीला डेटा डिलीट करायचा असेल तर दूरसंचार विभागाची परवानगी घ्यावी लागेल, तरच तो डेटा डिलीट करता येईल. याचा अर्थ टेलिकॉम कंपन्यांना त्यांच्या सर्व यूजर्सचा डेटा त्यांच्याकडे उपलब्ध ठेवण्याची जबाबदारी देण्यात आली आहे.
डेटामध्ये कोणत्या गोष्टी असतात? : टेलिकॉम कंपन्यांच्या अशा डेटामध्ये कोणत्याही युजरचा मोबाईल नंबर, त्या मोबाईल नंबरवरून ज्या नंबरवर कॉल करण्यात आला त्या सर्व नंबरचे डिटेल्स, ते कॉल कोणत्या ठिकाणाहून केले गेले याचे लोकेशन. एखाद्या कॉलची अशी सर्व माहिती आणि फोन कॉल किती वेळ सुरू होता, ही सर्व माहिती कॉल डिटेलमध्ये उपलब्ध असते.
महत्वाची बाब म्हणजे, या कॉल डिटेलमध्ये कोणतेही व्हॉइस रेकॉर्डिंग नसते. याचे कारण म्हणजे गोपनीयतेचा अधिकार. भारताच्या संविधानात प्रत्येक व्यक्तीला Right To Privacy उपलब्ध आहे आणि आपले संभाषण आपल्या नकळत रेकॉर्ड करणे हे या अधिकाराचे उल्लंघन होते. जर एखाद्या व्यक्तीचा आवाज रेकॉर्ड केला असेल तर तो त्याच्या गोपनीयतेच्या अधिकाराचे उल्लंघन आहे. अशा गोपनीयतेच्या अधिकाराचे कोणत्याही आदेशाद्वारे उल्लंघन केले जाऊ शकत नाही, म्हणून कोणतेही व्हॉइस रेकॉर्डिंग या कॉल डिटेल्स मध्ये नसते आणि अशा व्हॉइस रेकॉर्डिंगला न्यायालयात सादर करता येत नाही कारण ते एखाद्या व्यक्तीच्या मूलभूत अधिकारांचे उल्लंघन करते.
परंतु या डेटामध्ये, व्यक्तीचे कॉल डिटेल्स सादर केले जाऊ शकतात. जेणेकरुन हे सिद्ध केले जाऊ शकते की जे तथ्य सांगितले जात आहे ते खरे आहे की खोटे. एखाद्या व्यक्तीचे कोणत्याही व्यक्तीशी संबंध होते की नाही, या सर्व गोष्टी कॉल डिटेल्सवरून सिद्ध होतात.
कोणत्या प्रकरणांमध्ये कॉल डिटेल्स वापरले जातात : कॉल डिटेल्स सर्व प्रकारच्या खटल्यांमध्ये वापरले जाऊ शकतात. ते दिवाणी आणि फौजदारी दोन्ही प्रकरणांमध्ये वापरले जाऊ शकतात. इथे दिवाणी किंवा फौजदारीचे बंधन नाही. एखाद्या फौजदारी प्रकरणाच्या तपासमध्ये आवश्यकता असल्यास पोलीस अधिकारी टेलिकॉम कंपनीकडे मागणी करून हे डिटेल्स मिळवू शकतो. तसेच कोर्टामद्धे एखादे दिवाणी अथवा फौजदारी प्रकरण सुरू असेल आणि त्या प्रकरणात कॉल डिटेल्सची आवश्यकता असल्यास न्यायाधीश देखील टेलिकॉम कंपनीला आदेश देऊन कॉल डिटेल्स मागवू शकतात.
दिवाणी प्रकरणात कॉल डिटेल्स कसे मिळवायचे : जर एखादा दिवाणी दावा चालू असेल आणि त्या दिवाणी प्रकरणात कॉल तपशील आवश्यक असतील तर ज्या व्यक्तीला अशा कॉल तपशीलांची आवश्यकता असेल त्यांनी CPC च्या ऑर्डर 16 रूल 7 अंतर्गत अर्ज करावा. असा अर्ज देऊन न्यायालयाला ही विनंती केली जाऊ शकते की कॉल तपशील मागवण्यात यावा. या अर्जामद्धे योग्य ते कारण नमूद करणे आवश्यक असते. न्यायाधीश साहेबांना ते कारण योग्य वाटल्यास ते संबंधित कॉल रेकॉर्ड मागवून घेण्याचा आदेश देऊ शकतात. पण इथे लक्षात घेण्याजोगा मुद्दा असा आहे की इथे निर्णय हा न्यायालयाच्या मनावर आहे. जर न्यायालयाला कॉल डिटेल्स आवश्यक आहेत असे वाटत असेल तरच कॉल डिटेल्स तयार करण्याचे आदेश दिले जातात. अशा दिवाणी प्रकरणात, जर कोणत्याही न्यायाधीशाने कॉल डिटेल्ससाठी कॉल करण्याचे आदेश दिले, तर कॉल तपशील देण्याची जबाबदारी टेलिकॉम कंपनीची आहे.
आपणास कॉल रेकॉर्ड मिळू शकतात का? : याचे एका वाक्यातील उत्तर हे ‘नाही’ असे आहे. कॉल रेकॉर्ड हा पब्लिक रेकॉर्ड नसल्या कारणाने कोणतीही टेलिकॉम कंपनी असे रेकॉर्ड कोणत्याही व्यक्तीला देण्यास बांधील नाही. टेलिकॉम कंपनी फक्त पोलिस अथवा इतर तपास यंत्रणा आणि न्यायालयांच्या आदेशावरच असे कॉल रेकॉर्ड देऊ शकतात.
सूचना: वरील माहिती उपलब्ध माहितीचा अभ्यास करून तसेच वेगवेगळ्या इंटरनेट स्रोतांचा अभ्यास करून प्रदर्शित करण्यात आलेली आहे. सदर माहिती हि सामान्य जनतेमध्ये जागरूकता निर्माण करण्यासाठी प्रदर्शित करण्यात आली आहे. या माहितीमध्ये काही त्रुटी आढळ्यास त्यास मानवी चूक मानले जावे. अधिक माहितीसाठी विषयानुरूप त्या क्षेत्रातील जाणकार व्यक्तींचा सल्ला घ्यावा. केवळ या लेखाचा आधार घेऊन केलेल्या कोणत्याही प्रकारच्या कायदेशीर अथवा इतर कार्यवाहीच्या संभाव्य नुकसानीस या लेखाचे लेखक अथवा वेबसाईटशी संबंधित कोणतीही व्यक्ती अथवा कंपनी जबाबदार राहणार नाही याची दखल घ्यावी.
सदर लेख अथवा लेखातील कुठल्याही भागाचे छापील, इलेक्ट्रॉनिक माध्यमात परवानगीशिवाय पुनर्मुद्रण किंवा कुठल्याही सोशल मीडियात कॉपी-पेस्ट करून पुनर्लेखन करण्यास सक्त मनाई आहे. याचे उल्लंघन केल्याचे आढळल्यास कायदेशीर कारवाई करण्यात येईल. लेख आपल्या मित्र, मैत्रिणींना पाठवण्यासाठी उपलब्ध पर्यायांचा वापर करून जरूर शेअर करा.
