आज आपण जन्मठेपेबद्दल माहिती घेणार आहोत. सर्वसाधारणपणे जन्मठेपेची शिक्षा 14 वर्षे आहे, असा सर्वसामान्यांचा समज आहे. म्हणजेच 14 वर्षानंतर आरोपी तुरुंगातून सुटणार आहेत. त्यापैकी एक म्हणजे तुरुंगात दिवस आणि रात्र वेगवेगळी मोजली जातात. आरोपीचा गुन्हा निश्चित झाल्यानंतर न्यायालय त्याच्या गुन्ह्यांच्या आधारे शिक्षा देते.
गुन्हा जितका मोठा असेल तितकी शिक्षाही मोठी असेल. यात काही वर्षे तुरुंगवास, फाशीची शिक्षा, जन्मठेप अशा शिक्षांचा समावेश आहे.
फाशीच्या शिक्षेबाबत कोणताही संभ्रम नसावा. फाशी म्हणजे थेट मृत्यू. आता तुमच्या संभ्रमात बॉलिवूड चित्रपट नक्कीच येईल. हत्येच्या आरोपात त्याला जन्मठेपेची शिक्षा सुनावण्यात आली होती आणि 14 वर्षांनी त्याची सुटका करण्यात आली होती.
मग दोषी 14 वर्षांच्या आत तुरुंगातून सुटल्यावर जन्मठेपेचा अर्थ काय? सर्व प्रथम ही माहिती जाणून घेणे गरजेचे आहे की, 14 वर्षे किंवा 20 वर्षे असा कोणताही नियम नाही. जन्मठेप म्हणजे जन्मठेप. जन्मठेप म्हणजे गुन्हेगाराला आयुष्यभर तुरुंगात राहावे लागते. आयुष्याच्या शेवटच्या श्वासापर्यंत राहावे लागते हे अंतिम सत्य परिस्थिती आहे.
मग प्रश्न असा निर्माण होतो की, मग जन्मठेपेची शिक्षा झालेले लोक 14-20 वर्षांच्या तुरुंगवासानंतर कसे सुटतात?, यामागचे कारण काय?
तर यामध्ये जन्मठेपेची शिक्षा 14 वर्षे आहे असे कायद्यात कुठेही लिहिलेले नाही. सर्वोच्च न्यायालयाने आपल्या 2012 च्या निकालात स्पष्टपणे सांगितले की, जन्मठेप म्हणजे जन्मठेपेची तुरुंगवास आणि आणखी काही नाही. त्यावर न्यायालयाने अधिक स्पष्टीकरण देण्यास नकार देत जन्मठेप म्हणजे तुरुंगात राहणे होय, असे सांगितले.
मात्र, वास्तविक, न्यायालयाचे काम शिक्षा सुनावण्याचे आहे आणि त्याची अंमलबजावणी करण्याचे काम राज्य सरकारच्या हातात आहे. जन्मठेपेची शिक्षा झालेल्या आरोपीला 14 वर्षे, 20 वर्षात सोडण्याचा किंवा मरेपर्यंत कारागृहात ठेवण्याचा अधिकार राज्य सरकारला देण्यात आला आहे. जन्मठेपेची शिक्षा झालेल्या कैद्याला किमान 14 वर्षे तुरुंगात काढावी लागतात.
तरतुदीनुसार, जेव्हा एखाद्या गुन्हेगाराने 14 वर्षांची शिक्षा भोगली असेल, तेव्हा त्याच्या वागणुकीच्या आधारावर त्याची केस शिक्षा पुनरावलोकन समितीकडे पाठवली जाते. कैद्याची वागणूक लक्षात घेऊन राज्ये शिक्षा कमी करू शकतात. मात्र, अशी अनेक प्रकरणे आहेत ज्यात शिक्षा कमी करता येत नाही.
तसेच अनेक लोकांच्या मनात असा भ्रम निर्माण झालेला असतो की, तुरुंगातील 12 तास 1 दिवस आणि पुढचे 12 तास 2 दिवस म्हणून मोजले जातात, मात्र सत्य परिस्थिती पाहता कारागृहात रात्र आणि दिवस स्वतंत्रपणे मोजले जातात. याचबरोबर, कारागृहाच्या शिक्षेमध्ये दिवस आणि रात्र वेगवेगळी मोजली जातात, असे कायद्यात कुठेही लिहिलेले नाही. हे सर्व गैरसमज आहेत. तर कायद्यानुसार, तुरुंगात 1 दिवस म्हणजे फक्त 24 तास होय.
