1. पंतप्रधान पीक विमा योजना :
हवामान बदलाच्या या युगात पिकांवर दरवर्षी हवामानाचा परिणाम होत आहे. दरवर्षी पावसाच्या अनियमिततेमुळे शेतकऱ्यांचे पिकांचे नुकसान होत आहे. देशातील काही राज्यात दुष्काळी परिस्थिती आहे तर काही ठिकाणी अतिवृष्टीमुळे शेतकऱ्यांच्या पिकांचे नुकसान होते. अशा परिस्थितीत पंतप्रधान पीक विमा योजना शेतकऱ्यांसाठी सुरक्षा कवच म्हणून काम करते. या योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांना रब्बी आणि खरीप पिकांचा विमा मिळू शकतो. यामध्ये रब्बी पिकासाठी केवळ दीड टक्के प्रीमियम आणि खरीप पिकासाठी पीक खर्चाच्या 2 टक्के प्रीमियम भरावा लागतो. पिकाचे नुकसान झाल्यास, शेतकरी या योजनेअंतर्गत दावा सादर करून पिकाच्या नुकसानीची भरपाई मिळवू शकतात.
2. अल्पकालीन पीक कर्ज योजना :
रब्बी आणि खरीप हंगामापूर्वी शेतीचा खर्च भागवण्यासाठी शेतकऱ्यांना सहकारी संस्थांमार्फत अल्प मुदतीचे पीक कर्ज वितरित केले जाते. या कर्जावर अतिशय कमी व्याज आकारले जाते. अशा परिस्थितीत, शेतकरी या कर्जाचा लाभ घेऊ शकतात आणि त्यांच्या शेतीशी संबंधित बियाणे, खते, कीटकनाशके इत्यादी खरेदीशी संबंधित सर्व खर्च भागवू शकतात. यामध्ये व्याजदर खूपच कमी आहे.
3. सेंद्रिय शेती प्रोत्साहन योजना :
रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वाढता वापर कमी करण्यासाठी सरकारकडून सेंद्रिय शेतीला प्रोत्साहन दिले जात आहे . यासाठी सरकारने सेंद्रिय शेती प्रोत्साहन योजना तयार केली आहे . सेंद्रिय शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांना शासन अनुदानही देते. याअंतर्गत मध्य प्रदेशात गायी आणि चारा खरेदीसाठी अनुदान दिले जात आहे. सेंद्रिय शेतीमध्ये रासायनिक खते आणि खतांऐवजी शेण आणि गोमूत्रापासून बनवलेल्या खताचा वापर केला जातो. राजस्थानबद्दल बोलायचे झाले तर सेंद्रिय शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांना प्रत्येकी 5 हजार रुपये अनुदान देण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. त्यासाठी सेंद्रिय बियाणे, जैव खते आणि कीटकनाशकेही शासनाकडून शेतकऱ्यांना पुरविण्यात येणार आहेत. यासाठी राजस्थानचे मुख्यमंत्री अशोक गेहलोत यांनी 1.20 लाख हेक्टर क्षेत्र सेंद्रिय शेतीमध्ये रूपांतरित करण्याच्या प्रस्तावाला मंजुरी दिली आहे.
4. सौर पंप वितरण योजना :
शेतकऱ्यांना 24 तास सिंचनाची सुविधा उपलब्ध करून देण्यासाठी त्यांच्या शेतात सौरपंप बसविण्यात येत आहेत. यासाठी सरकारने पंतप्रधान कुसुम योजना सुरू केली आहे . या योजनेंतर्गत सौर पंप बसवून शेतकरी दिवसाही आपल्या शेतात पाणी देऊ शकतील. सोलर पंप बसवल्याने शेतकऱ्यांना होणारा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे त्यांना वारंवार वीज खंडित होण्याचा सामना करावा लागणार नाही. शेतकऱ्यांना सोलर पंपाच्या माध्यमातून अत्यल्प दरात सिंचनाच्या कामासाठी वीज उपलब्ध होणार आहे. सौरपंप बसवल्यानंतर त्यांचे वीज बिल निम्म्यावर येईल. याशिवाय सौरपंपाद्वारे स्वत:च्या वापरासाठी वीजनिर्मिती केल्यानंतर शेतकरी अतिरिक्त वीजनिर्मिती करून ती ग्रीडला विकून पैसेही कमवू शकतात.
5. पशुधन विमा योजना राजस्थान :
शेतीसोबतच शेतकरी पशुपालनही करतात. हे लक्षात घेऊन शासनाने पशुपालकांसाठी पशुधन विमा योजना सुरू केली आहे. या योजनेंतर्गत अत्यंत नाममात्र प्रीमियमवर जनावराचा विमा उतरवला जातो. राजस्थानमध्ये प्राण्यांचा विमा मोफत केला जात आहे. यासाठी राजस्थानमध्ये कामधेनू पशु विमा योजना चालवली जात आहे. याअंतर्गत प्रत्येक कुटुंबासाठी गाईच्या दोन दुभत्या गुरांसाठी 40,000 रुपयांपर्यंतचा पशुविमा मोफत दिला जाणार आहे. या योजनेंतर्गत 8 लाख रुपयांपर्यंत वार्षिक उत्पन्न असलेल्या पशुपालकांच्या जास्तीत जास्त दोन दुधाळ जनावरांचा विमा उतरवला जाईल.
