भारतात, भारतीय दंड संहिता (IPC) फौजदारी गुन्ह्यांचे नियमन करते आणि सार्वजनिक सुव्यवस्था, सुरक्षा आणि न्याय सुनिश्चित करण्यासाठी कायदेशीर चौकट प्रदान करते. IPC च्या विविध कलमांपैकी कलम 489 बनावट चलन आणि इतर संबंधित क्रियाकलापांशी संबंधित गुन्ह्यांना संबोधित करते. आज आपण आयपीसीच्या कलम 489 च्या तरतुदी, त्याचे परिणाम आणि त्याचे उल्लंघन केल्यावर होणार्‍या परिणामांबद्दल जाणून घेणार आहोत.
IPC चे कलम 489 : IPC च्या कलम 489 मध्ये बनावट नोटा किंवा नाण्यांचा बनावट चलन, ताब्यात ठेवणे, प्रसार आणि वापर यासह बनावट चलनाशी संबंधित गुन्हेगारी क्रियाकलापांचा समावेश आहे. हा विभाग गुन्ह्यांचे आणि त्यांच्याशी संबंधित दंडांचे सर्वसमावेशक दृश्य प्रदान करतो.
जो कोणी कोणत्याही चलनी नोटेची किंवा बँक नोटांची बनावट बनवतो, किंवा चलनी नोट किंवा बँक नोट बनावट करण्याच्या प्रक्रियेत जाणूनबुजून कोणतीही भूमिका बजावतो, त्याला जन्मठेपेची किंवा दहा वर्षांपर्यंत वाढू शकणार्‍या मुदतीसाठी कोणत्याही वर्णनाच्या कारावासाची शिक्षा दिली जाईल. तसेच एक ठरविलेल्या रक्कमेंपर्यंत दंडाची शिक्षा होऊ शकते.
या कलम आणि कलम 489B, 489C, 489D आणि 489E च्या उद्देशांसाठी, “बँकनोट” या अभिव्यक्तीचा अर्थ कोणत्याही भागात बँकिंग क्रियाकलाप चालवणाऱ्या व्यक्तीने जारी केलेली प्रॉमिसरी नोट किंवा तिच्या वाहकाच्या मागणीनुसार पैसे देण्याची हमी. जगाचे. कोणत्याही व्यक्तीद्वारे, किंवा एखाद्या राज्याच्या किंवा सार्वभौम सत्तेच्या अधिकाराने किंवा अंतर्गत प्रसारित केलेले, आणि पैशाचा समतुल्य किंवा पर्याय म्हणून वापरण्याचा हेतू आहे.
जो कोणी इतर कोणत्याही व्यक्तीकडून बनावट नोटा किंवा बँक नोट विकतो किंवा विकत घेतो किंवा प्राप्त करतो, ती बनावट आहे हे जाणून किंवा विश्वास ठेवण्याचे कारण असल्यास, किंवा अन्यथा त्याचा व्यवहार करतो किंवा कोणत्याही स्वरूपात वापरतो, तो असेल. जन्मठेपेची शिक्षा, किंवा दहा वर्षांपर्यंत वाढू शकेल अशा मुदतीसाठी कोणत्याही वर्णनाच्या कारावासाची शिक्षा, आणि दंडासही जबाबदार असेल.
जो कोणी कोणतीही खोटी किंवा बनावट चलनी नोट किंवा बँक नोट घेतो, ती खोटी किंवा बनावट आहे असे समजण्याचे कारण असल्‍याने आणि ती खरी म्हणून वापरण्याचा इरादा असल्‍याच्‍या त्‍याच्‍याकडे अशी कोणतीही वस्तू आहे जी आणले जाऊ शकते, एकतर वर्णनाच्या कारावासाची शिक्षा दिली जाईल जी सात वर्षांपर्यंत वाढू शकते किंवा दंड किंवा या दोन्हीही शिक्षा होण्याची शक्यता असते.
जो कोणी, कोणत्याही चलनी नोट किंवा बँकेच्या नोटांची बनावट बनवण्याच्या उद्देशाने किंवा कोणत्याही यंत्रसामग्री, साधन किंवा सामग्रीचा वापर करण्याच्या हेतूने, किंवा कोणत्याही चलनी नोट किंवा बँक नोटांची बनावट बनवण्याच्या हेतूने ती वापरली जाईल असे माहित असणे किंवा विश्वास ठेवण्याचे कारण आहे. तसेच त्याला जन्मठेपेची, किंवा दोन्ही शिक्षा दिली जाईल. दहा वर्षांपर्यंत वाढू शकेल अशा मुदतीसाठी कोणत्याही एका वर्णनाच्या कारावासाची शिक्षा होईल आणि दंडासही पात्र असेल.
जो कोणी चलनी नोट किंवा बँक नोट असल्याचे सांगणारा कोणताही दस्तऐवज बनवतो किंवा वापरतो किंवा कोणत्याही प्रकारे चलनी नोट किंवा बँकेच्या नोटेशी सदृश आहे किंवा फसवणूक होण्याची शक्यता आहे म्हणून त्याच्याशी अगदी जवळून साम्य आहे. किंवा ते कोणत्याही व्यक्तीला सुपुर्द केल्यास, त्याला शंभर रुपयांपर्यंतच्या दंडाची शिक्षा होईल.
जर एखाद्या व्यक्तीचे नाव एखाद्या दस्तऐवजावर दिसल्यास जे बनवणे हा पोट-कलम (1) नुसार गुन्हा ठरतो, त्याने कोणत्याही पोलीस अधिकाऱ्याला किंवा ज्या व्यक्तीद्वारे ते छापले गेले किंवा अन्यथा त्याचे नाव आणि पत्ता तयार केला गेला असेल तर त्याला सांगणे आवश्यक आहे. वैध कारणाशिवाय ते उघड केल्यास दोनशे रुपयांपर्यंतच्या दंडाची शिक्षा होईल.
कोणत्याही दस्तऐवजावर ज्याच्या संदर्भात कोणत्याही व्यक्तीवर उप-कलम (1) अंतर्गत गुन्ह्याचा आरोप आहे, किंवा त्या दस्तऐवजाच्या संदर्भात वापरल्या जाणार्‍या किंवा वितरित केलेल्या इतर कोणत्याही दस्तऐवजावर, कोणत्याही व्यक्तीच्या नावाचा उल्लेख आहे, जोपर्यंत उलट सिद्ध होत नाही तोपर्यंत , असे गृहीत धरले जाऊ शकते की त्याच व्यक्तीने कागदपत्र तयार केले आहे.
तसेच आयपीसीचे कलम 489 हे बनावट चलन रोखण्यासाठी, अर्थव्यवस्थेचे रक्षण करण्यासाठी आणि चलन व्यवस्थेवर जनतेचा विश्वास राखण्यासाठी एक महत्त्वाचे साधन म्हणून काम करते. गुन्ह्यांची आणि त्यांच्या संबंधित दंडांची स्पष्ट व्याख्या करून, हे कलम बनावट चलनाशी संबंधित क्रियाकलाप रोखण्यात आणि शिक्षा देण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते. सुरक्षित आणि कायदेशीर समाजाला प्रोत्साहन देण्यासाठी आयपीसीच्या कलम 489 च्या उल्लंघनाच्या तरतुदी आणि परिणामांबद्दल व्यक्तींनी जागरूक असणे आवश्यक आहे.
